Οι τοπογραφικές θέσεις τέλεσης των Πλατωνικών διαλόγων.

Οι τοπογραφικές θέσεις τέλεσης 
των Πλατωνικών διαλόγων 
σε έναν χάρτη.

Εισαγωγή

Στο παρών άρθρο ασχολούμαστε με ένα ιδιαίτερο θέμα, την τοπογραφία των Πλατωνικών διαλόγων. Στόχος είναι να τοποθετήσουμε πάνω σε έναν χάρτη όλες τις πιθανές τοποθεσίες που τελέστηκαν οι Πλατωνικοί διάλογοι, αντλώντας πληροφορίες από τα ίδια τα κείμενα και μόνο. Το εγχείρημα παραμένει ανοιχτό, δεδομένου ότι πολλές θέσεις διαλόγων δεν προσδιορίζονται από τον ίδιο τον συγγραφέα, σε άλλους διαλόγους οι αναφορές είναι γενικές και τέλος σε μερικούς όπου αναφέρονται τοπογραφικά στοιχεία τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι ακόμα ανεπαρκή για την τεκμηρίωση των θέσεων. Έτσι λοιπόν αρκετές θέσεις – πινέζες είναι τοποθετημένες αυθαίρετα (αλλά σωστά στο γενικό χώρο), άλλες είναι γενικά τοποθετημένες και τέλος μερικές (όπου επιτρεπόταν) θεωρούμε ότι είναι ακριβής (πχ ο  Ευθύφρων στην Βασίλη Στοά). Κύριος στόχος μας πέρα από την εύρεση των θέσεων είναι να εγκαινιάσουμε και την σχετική συζήτηση περί του θέματος.

Ο Πλάτων σε στάση συγγραφής και ο Σωκράτης σε στάση στοχασμού.

Από την είσοδο της Ακαδημίας Αθηνών

Το Πλατωνικό έργο
Το σύνολο της εργογραφίας που αποδίδεται στον Πλάτωνα είναι το εξής:

Περί "νόθων" και γιατί εμείς θα τα αποκαλούμε αποδιδόμενα

Στον Πλάτωνα αποδίδονται και κάποια έργα που αποκαλέστηκαν από τους φιλόλογους νόθα, ένας όρος τον οποίο εμείς θεωρούμε εσφαλμένο, μιας με την ορολογία αυτή εννοούμε ένα κείμενο που αποδίδεται εσφαλμένα σε κάποιο συγγραφέα, όντας ψευδεπίγραφο ή με σκοπό την εξαπάτηση. Εμείς υιοθετούμε τα λεγόμενα του Taylor τα οποία και παραθέτουμε εδώ:

* Τα κείμενα αυτά αποτελούν κατά τα φαινόμενα απροσχημάτιστες απομιμήσεις των Πλατωνικών διαλόγων του Σωκράτη και κυρίως προϊόντα της πρώτης περιόδου της Ακαδημίας… 

* Πρόκειται για έργα Πλατωνιστών των πρώτων δυο ή τριών γενεών οι οποίοι ήθελαν να ερμηνεύσουν τις ιδέες της Ακαδημίας με Σωκρατικούς διαλόγους

Α.Ε.Taylor | Πλάτων, ο άνθρωπος και το έργο του, σελ.585, 586

Οπότε εμείς θεωρούμε τα κείμενα αυτά αυθεντικά, με την έννοια ότι ανήκουν στην Ακαδημική παράδοση, δεν γράφτηκαν ωστόσο από τον Πλάτωνα, αλλά αποδόθηκαν σε αυτόν και κατά πάσα πιθανότητα ήταν εργασίες ή τετράδια εργασιών μελών της Ακαδημίας.

Ταξινόμηση του Πλατωνικού έργου

Είναι πιθανόν η πρώτη ταξινόμηση του Πλατωνικού έργου, με σκοπό την έκδοση του να έγινε κατά τα χρόνια που ζούσε ακόμα ο Πλάτωνας, μέσα στην Ακαδημία. Γνωρίζουμε πάντως ότι ο πρώτος που επιχείρησε την έκδοση του Πλατωνικού έργου, ήταν ο Ερμόδωρος ο Συρακούσιος, παλαιός σύντροφος και μαθητής του Πλάτωνα, χωρίς να αποκλείεται πιθανή εμπλοκή του Διονυσίου Α' και του Πυθαγόρειου Αρχύτα, παλαιού γνώριμου του ίδιου του Πλάτωνα. (Πηγές: Αριστοτέλης, Παναίτιος και Ευφορίων, μαθητές του Πλάτωνα, Κικέρων 1ος π.Χ. αιώνας, Ζηνόβιος 2ος μ.Χ. αιώνας)

Καθοριστικό γεγονός, για όλη την αρχαία ιστορική γραμματεία, ήταν η ίδρυση της Βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρειας από τους Πτολεμαίους τον 3ο αιώνα π.Χ., με πρώτο διευθυντή τον Δημήτριο τον Φαληρέα (345 – 280 π.Χ.). Διάδοχος του Δημητρίου ήταν ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος (310 – 240 π.Χ.), αρχαίος ποιητής, επιγραμματοποιός και εκπρόσωπος της Αλεξανδρινής ποίησης, με την κύρια δραστηριότητα του να εντοπίζεται τα χρόνια της διεύθυνσης της Βιβλιοθήκης την οποία ανέλαβε όταν ήταν 30 ετών και την κράτησε για 35 χρόνια (από το 280 μέχρι το 245 π.Χ.). Αυτή την περίοδο κατέταξε τους διαλόγους σε τετραλογίες στηριζόμενος όμως, όπως σώζεται, σε ταξινόμηση που ανάγεται την εποχή του Πλάτωνα. Το σπουδαίο έργο του είχε τον τίτλο: Πίνακες των εν πάση παιδεία διαλαμψάντων και ων συνέγραψαν.

Άλλη ταξινόμηση έγινε αργότερα από τον Αριστοφάνη Βυζάντιο (257 – 180 π.Χ.), Έλληνας φιλόλογος και διευθυντής και αυτός της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, ο οποίος κατέταξε τους διαλόγους σε τριλογίες αυτή την φορά.

Ο Θράσυλλος, του οποίου η ταξινόμηση είναι η πλέον διάσημη, καταγόταν από την Μένδη και πέθανε το 36 μ.Χ. Ήταν φιλόσοφος, γραμματικός και μαθηματικός με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Πυθαγόρεια και την Πλατωνική φιλοσοφία, όπως μας πληροφορεί ο Πορφύριος. Γνωρίζουμε ότι έγραψε δυο τουλάχιστον έργα υπό τους τίτλους:

– Τὰ πρὸ τῆς ἀναγνώσεως τῶν Πλάτωνος διαλόγων και
– Τὰ πρὸ τῆς ἀναγνώσεως τῶν Δημοκρίτου βιβλίων. Παρόλ' αυτά τα συγκεκριμένα έργα δεν σώζονται και γνωρίζουμε για αυτά από μια μεταγενέστερη επιτομή των έργων του υπό τον τίτλο Συγκεφαλαίωσις του Ιεροκλέα Θρασύλλου πίνακος. Στα έργα αυτά, τα οποία η παράδοση δίνει και το όνομα του Δερκυλίδη ως συντελεστή, συμπεριέλαβε την ταξινόμηση των έργων των δύο φιλοσόφων (Πλάτωνα και Δημόκριτου) σε τετραλογίες και είναι πιθανόν τότε να προστέθηκε ένας δεύτερος τίτλος, αντίστοιχος προς το θέμα του κάθε διαλόγου. Η ταξινόμηση των Πλατωνικών διαλόγων σύμφωνα με τον Θράσυλλο και τον Δερκυλίδη έχει ως εξής:

Αν από την παραπάνω ταξινόμηση ξεχωρίσουμε τα πιθανόν γνήσια και τα αποδιδόμενα έργα έχουμε:

Αν από την νέα αυτή λίστα κρατήσουμε τα πιθανόν γνήσια, για λόγους που δεν έχει νόημα να αναφέρουμε εδώ, και απορρίψουμε τα αποδιδόμενα έχουμε την λίστα με τα πλέον πιθανά έργα του ίδιου του Πλάτωνα:

Αν φέρουμε τώρα και την λίστα των έργων που δεν ταξινομήθηκαν από τους Αλεξανδρινούς έχουμε:

Οπότε τελικά, κάνοντας τις προσθαφαιρέσεις έχουμε το γνήσιο Πλατωνικό έργο:

Ο Πλάτων λοιπόν, έγραψε 28 διαλόγους οι οποίοι έχουν διασωθεί σε άριστη κατάσταση, γεγονός μοναδικό στην ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας, 12 επιστολές και την διαθήκη του. Στην φωτογραφία που ακολουθεί φαίνεται ένα απόσπασμα από το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο του Πλατωνικού corpus (895 μ.Χ.):

Σελίδα χειρόγραφου κώδικα με τον Πλατωνικό Ευθύφρων 

(Codex Oxoniensis Clarkianus 39), 895 μ.Χ.

Η τοπογραφία των Πλατωνικών διαλόγων και η θέση των τόπων τέλεσης τους σήμερα στην πόλη των Αθηνών

Οι τοπογραφικές πληροφορίες των διαλόγων

Στην συνέχεια πιάνουμε έναν έναν τους διαλόγους και με την απομόνωση των τοπογραφικών πληροφοριών προσπαθούμε να εξαγάγουμε τον τόπο (φανταστικό ή πραγματικό) ή τους τόπους (όπου το σκηνικό λαμβάνει χώρα σε περισσότερους του ενός τόπου) τέλεσης τους. Έτσι φτάνουμε στον παρακάτω πίνακα:

και πιο συγκεντρωτικά:

Ξεκινάμε την παρουσίαση λοιπόν των τόπων, όπου με την βοήθεια των αρχαιολογικών ευρημάτων και των ιστορικών πληροφοριών μπορούμε να ταυτοποιήσουμε τις θέσεις των αρχαίων αυτών χώρων. Πρώτος σταθμός ο αρχαιολογικός χώρος της Ακαδημίας Πλάτωνος, τόπος συγγραφής όλων των Πλατωνικών διαλόγων:

Με το κόκκινο περίγραμμα φαίνονται τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή:

Στην επόμενη εικόνα, με μπλε γραμμή βόρεια της Ακαδημίας, φαίνονται τα όρια του Κηφισού την εποχή του Πλάτωνα, η κοίτη του οποίου είναι σήμερα κάτω από την οδό Αγίας Άννης. Ο Κηφισός ήταν και το φυσικό όριο στον Βορρά του περιπάτου των μαθητών της Ακαδημίας.

Συνεχίζουμε λοιπόν με έναν έναν τους διαλόγους:

Α΄ Τετραλογία

Ευθύφρων ή Περί του Οσίου. 

Τόπος: Βασίλειος Στοά

Ο διάλογος τοποθετείται στο 399 π.Χ., τη μέρα που ο Σωκράτης πηγαίνει στην «βασιλέων στοά» προκειμένου να μάθει τις κατηγορίες που έχει προβάλει εναντίον του ο Μέλητος. Εκεί συναντά τον Ευθύφρονα, που προσέρχεται για να καταγγείλει τον πατέρα του για έναν ακούσιο φόνο. Ο διάλογος είναι ευθύς, διεξάγεται ανάμεσα σε δύο μόνο πρόσωπα, και έχει σκοπό τον ορισμό της οσιότητας (ή ευσέβειας). Συνομιλητής του Σωκράτη είναι ο κενόδοξος, αλαζόνας, αλλά και ειδικός σε θέματα θρησκείας, μάντης Ευθύφρων, ο οποίος είναι άγνωστος από άλλες πηγές, αλλά είναι μάλλον υπαρκτό πρόσωπο, αφού αναφέρεται με παρεμφερή χαρακτηριστικά και στον πλατωνικό Κρατύλο. Σημείωση: Η Βασίλειος Στοά ήταν έδρα του άρχοντα βασιλέα, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με θρησκευτικά και δικαστικά καθήκοντα. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Αγοράς, έξω από τα όρια του σημερινού αρχαιολογικού χώρου. Κατασκευάστηκε μάλλον μετά το 480 π.Χ. και παρέμεινε σε λειτουργία έως και τον 6ο αι. μ.Χ.

Απολογία Σωκράτους, ηθικός. 

Τόπος: Δικαστήριο της Ηλιαίας

Το πλατωνικό αυτό έργο αποτελεί μία ελεύθερη απόδοση του δικανικού λόγου που εκφώνησε ο Σωκράτης το 399 π.Χ. στο δικαστήριο της Ηλιαίας, αντιμετωπίζοντας τις κατηγορίες ότι δεν πίστευε στους θεούς της πόλης, εισήγαγε καινά δαιμόνια και διέφθειρε με τις διδασκαλίες του τους νέους. Σημείωση: Στην νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς συναντά κανείς τα κατάλοιπα ενός ευρύχωρου περιβόλου, σχεδόν τετραγώνου σχήματος, χωρίς στέγη, εσωτερικά δωμάτια ή άλλου είδους διαχωριστικά όρια του χώρου του, η πρόσβαση στον οποίο γινόταν από μικρή κλίμακα με πέντε σκαλοπάτια στην βόρεια πλευρά του. Η ανέγερση του κτίσματος ανάγεται στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά εάν στο αρχικό κτίριο προστέθηκαν αργότερα δωμάτια (γραφεία υπηρεσιών;) και στο κέντρο αίθριο με περιστύλιο για την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών. Δεδομένης της απουσίας μαρτυριών στις αρχαίες πηγές σχετικά με το οικοδόμημα αυτό, η ταύτισή του στηρίζεται αποκλειστικά στην μελέτη των καταλοίπων που έχουν διασωθεί. Η συνήθης χρήση ενός χώρου περικλειόμενου από περίβολο είναι θρησκευτικού-λατρευτικού χαρακτήρα, όμως η απουσία βωμού και αναθημάτων δεν μας επιτρέπουν να το αναγνωρίσουμε ως ιερό. Το μέγεθος, η εξέχουσα θέση που κατέχει καθώς και η πρώιμη χρονολόγησή του μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται μάλλον για δημόσιο κτίριο, ίσως ένα από τα δικαστήρια της αρχαίας Αθήνας, μιας και βασική προϋπόθεση για την εγκατάσταση ενός δικαστηρίου ήταν η ύπαρξη μεγάλου χώρου για την στέγαση του πολυάριθμου σώματος των βουλευτών και δεδομένου ότι συχνά τέτοιοι χώροι ήταν αστέγαστοι και ημιυπαίθριοι. Γι' αυτό και το εν λόγω κτίριο έχει ταυτιστεί με κάθε επιφύλαξη με την έδρα της Ηλιαίας, του μεγαλύτερου και σημαντικότερου δικαστηρίου της αθηναϊκής πολιτείας, το οποίο αποτελούσαν σε τακτική βάση 1.500 μέλη, και σε μία γνωστή περίπτωση, τουλάχιστον, 2.500 μέλη.
Η θέση του δικαστηρίου της Ηλιαίας επομένως δεν έχει ταυτιστεί σήμερα με σιγουριά. Ο τετράπλευρος περίβολος στη νότια πλατεία της Αγοράς, ο οποίος ανασκάφηκε το 1953 και αρχικά ταυτίστηκε με το δικαστήριο της Ηλιαίας, είναι πιθανόν, σύμφωνα με νεώτερες έρευνες, να αποτελεί το υπαίθριο ιερό του Αιγινήτη ήρωα Αιακού, στο οποίο τον 4ο αι. π.Χ. αποθήκευε η πόλη της Αθήνας σιτηρά.

Κρίτων ή Περί του Πρακτέου, ηθικός. 

Τόπος: Φυλακή Σωκράτη

Ο Σωκράτης συνομιλεί με τον εύπορο μαθητή και φίλο του Κρίτωνα, τρεις ημέρες πριν από την εκτέλεση του πρώτου. Η συζήτηση λαμβάνει χώρα στο κελί όπου βρίσκεται φυλακισμένος ο Σωκράτης, αναμένοντας την εκτέλεσή του. O Κρίτων επισκέπτεται ξημερώματα τον έγκλειστο δάσκαλό του και του αναγγέλλει ότι την επόμενη μέρα θα θανατωθεί. Ο διάλογος είναι ευθύς και περιορίζεται στα εν λόγω δύο φυσικά πρόσωπα, αν και στα μισά περίπου του διαλόγου εισάγονται προσωποποιημένοι οι Νόμοι της Αθήνας ως άλλος συνομιλητής του Σωκράτη.

Φαίδων ή Περί Ψυχής, ηθικός. 

Τόπος: Φυλακή Σωκράτη

Ο Φαίδων διακρίνεται τόσο για τη φιλοσοφική του σημασία όσο και για τη δραματική του πλοκή και τις λογοτεχνικές του αρετές. Η δραματική του χρονολογία τοποθετείται στο 399 π.Χ., έτος θανάτου του Σωκράτη: Ο νεαρός μαθητής του Φαίδων διηγείται στον Πυθαγόρειο Εχεκράτη πώς πέρασε ο δάσκαλός του την τελευταία του ημέρα στη φυλακή, πριν λάβει το κώνειο. Βασικό περιεχόμενο της διήγησης αποτελεί η συνομιλία του Σωκράτη με δύο άλλους νεαρούς Πυθαγορείους, τον Σιμμία και τον Κέβη, οι οποίοι ζητούν από τον δάσκαλο να τους «παρηγορήσει» για τον επικείμενο θάνατό του, αποδεικνύοντάς τους ότι ο θάνατος του σώματος δεν σημαίνει και απώλεια της ψυχής. Η αναδιήγηση αυτής της συνομιλίας καταλαμβάνει το κύριο μέρος του διαλόγου (59c-116a), το οποίο έτσι εγκιβωτίζεται ανάμεσα στην εισαγωγική συνομιλία Φαίδωνα-Εχεκράτη (57a-59c) και στην περιγραφή (και πάλι από τον Φαίδωνα: 116a-118a) των τελευταίων στιγμών του Σωκράτη.

Σημείωση:  Τοποθεσία στην Αρχαία  Αγορά: Σε στενή συνάρτηση με τα δικαστήρια βρισκόταν η δημόσια φυλακή της αρχαίας Αθήνας, η οποία ενδέχεται να χτίστηκε επίσης κάπου μέσα στον χώρο της Αγοράς ή σε άλλο σημείο στην άμεση γειτονία του. Πιθανή υποψηφιότητα για το κτίριο αυτό θέτει ένα οικοδόμημα των μέσων του 5ου αι. π.Χ., που εντοπίσθηκε σε ένα κοίλωμα του εδάφους μόλις έξω από την νοτιοδυτική γωνία του τετραγώνου της Αγοράς. Το σχήμα του, η θέση του (βλέπει σε δρόμο) και η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων του (επιμέρους τετράγωνα δωμάτια, χώροι για την λήψη λουτρού) ανταποκρίνονται κατά το μάλλον ή ήττον στα στοιχεία που γνωρίζουμε από τις αρχαίες πηγές σχετικά με την κρατική φυλακή της Αθήνας. Ένα μικρό αγαλματίδιο του Σωκράτους που ανακαλύφθηκε στα ερείπια του κτίσματος ίσως το ταυτίζει με την φυλακή όπου ο φιλόσοφος παρέμεινε έγκλειστος έπειτα από την καταδίκη του και μέχρι τον θάνατό του και πιθανόν είναι να στήθηκε εκεί προς τιμήν του από τους Αθηναίους, όταν εκ των υστέρων κατάλαβαν το λάθος που είχαν κάνει αποφασίζοντας την εκτέλεση ενός από τους μεγαλύτερους διανοητές της Αθήνας – και όχι μόνο. Παρ' όλ' αυτά, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο οι εγκαταστάσεις αυτές να ανήκουν σε κτίριο εμπορικού χαρακτήρα ή σε κάποιον ξενώνα.
Τοποθεσία στο λόφο Φιλοπάππου: Το ίδιο όνομα φέρει κι άλλη μια τοποθεσία, που βρίσκεται στο άλσος απέναντι από το γραφικό εκκλησάκι του Λουμπαρδιάρη, λίγο πριν ξεκινήσει το μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του λόφου και στο μνημείο του Φιλοπάππου. Εκεί μια σπηλιά, είναι σιδερόφρακτη με καγκελωτή πόρτα και αρκετά ευρύχωρη για να «φιλοξενήσει» ένα άτομο.
Εμείς στο χάρτη μας επιλέξαμε την πρώτη τοποθεσία εκείνη πλησίον της Αρχαίας Αγοράς.

Β΄ Τετραλογία

Κρατύλος ή Περί Ονομάτων Ορθότητος, λογικός. 

Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά

Ο διάλογος, που δεν περιέχει καμία ένδειξη για τον δραματικό του χρόνο ή τόπο, διαμείβεται μεταξύ τριών προσώπων: του Σωκράτη, του Ερμογένη και του Κρατύλου. Η διερεύνηση του επίμαχου θέματος ξεκινά, όταν ο Ερμογένης εντοπίζει τον περαστικό Σωκράτη και τον καλεί να συνεισφέρει στη συζήτηση που μέχρι εκείνη τη στιγμή διεξήγαγε με τον Κρατύλο.

Σημείωση: Στα έργα όπου δεν δίνεται καμία τοπογραφική πληροφορία για την εύρεση της χωρικής τέλεσης του διαλόγου, τοποθετούμε αυθαίρετα τον διάλογο στην Αγορά των Αθηνών, μιας και είναι το πιθανότερο να τελέστηκε εκεί, δεδομένου ότι είναι η περιοχή όπου κυκλοφορούσε συχνότερα ο Σωκράτης.

Θεαίτητος ή Περί Επιστήμης, πειραστικός. 

Τόπος εξωδιηγητικός: Μέγαρα

Τόπος ενδοδιηγητικός: Γυμνάσιο Κυνοσάργους

Ο Θεαίτητος είναι διάλογος μεικτός, οργανώνεται, δηλαδή, σε δύο χρονικά αφηγηματικά επίπεδα. Στο εξωδιηγητικό επίπεδο η αφήγηση τοποθετείται χρονικά στο 391 π.Χ. μετά τη μάχη της Κορίνθου. Οι συνομιλητές Τερψίων και Ευκλείδης, αμφότεροι από τα Μέγαρα, αφού συναντηθούν στις παρυφές της πόλης, αποφασίζουν να μεταβούν στο σπίτι του δεύτερου, κι εκεί να διέλθουν τη συζήτηση που έλαβε χώρα ανάμεσα στον μαθηματικό Θεόδωρο, τον νεαρό μαθητή του Θεαίτητο και τον Σωκράτη, την οποία ο Ευκλείδης κατέγραψε σε «βιβλίο». Μολονότι ο Ευκλείδης δεν ήταν αυτήκοος μάρτυρας, όπως πληροφορούμαστε η καταγραφή έγινε μέσα από μια σειρά συναντήσεων που είχε με τον ίδιο τον Σωκράτη. Την ανάγνωση του «βιβλίου» αναλαμβάνει ένας νεαρός δούλος − μια ιδιάζουσα σκηνή, η οποία δεν απαντά σε άλλο πλατωνικό διάλογο.

Ο διάλογος ανάμεσα στον Σωκράτη, τον Θεόδωρο και τον Θεαίτητο στο ενδοδιηγητικό επίπεδο τοποθετείται στο 399 π.Χ., τη μέρα που ο Σωκράτης πηγαίνει στη στοά των Βασιλέων, προκείμενου να πληροφορηθεί τις κατηγορίες που απηύθυνε εναντίον του ο Μέλητος. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο εν λόγω διάλογος δεν παρατίθεται σε πλάγιο λόγο, όπως θα ήταν αναμενόμενο, αλλά σε ευθύ, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι εκτυλίσσεται στο «εδώ και τώρα».

Σημείωση: Εδώ έχουμε έναν διπλό διηγηματικό χώρο. Τον χώρο που τελείται η αφήγηση παρελθόντων συμβάντων (Μέγαρα) και τον χώρο που αυτά τα συμβάντα τελέστηκαν, πλησίον κάποιου Γυμνασίου, πιθανόν αυτό του Κυνοσάργους όπου ο Σωκράτης σύχναζε συχνά και βρισκόταν στον δρόμο ανάμεσα στο σπίτι του και στην Αγορά όπου πήγαινε εκείνη την ημέρα.

Σοφιστής ή Περί του Όντος, λογικός. 

Τόπος: Γυμνάσιο Κυνοσάργους

Αν και ο Σοφιστής δεν μας προσανατολίζει σχετικά με το δραματικό πλαίσιό του, ο συγγραφέας του εξαρχής παραπέμπει στον Θεαίτητο απ' όπου και αντλούμε πληροφορίες για το δραματικό σκηνικό και τον δραματικό χρόνο του έργου. Το αρχικό σχόλιο ότι συνεχίζεται η συζήτηση της προηγούμενης μέρας μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε τον διάλογο στο σκηνικό του Γυμνασίου, την επομένη της καταγγελίας του Μέλητου εναντίον του Σωκράτη, δηλαδή λίγο πριν τη θανατική του καταδίκη. Ο Σωκράτης είναι αυτός που θέτει το θέμα της συζήτησης, τον ορισμό του σοφιστή. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους περισσότερους πλατωνικούς διαλόγους, δεν συμμετέχει σ' αυτή. Το νέο μέλος της παρέας, ένα μη ιστορικό και ανώνυμο πρόσωπο, ο Ελεάτης Ξένος, οπαδός του Παρμενίδη και του Ζήνωνα, γίνεται ο φορέας των κεντρικών θέσεων του έργου. Βασικός του συνομιλητής είναι ο Θεαίτητος, μαθηματικός και μέλος της πλατωνικής Ακαδημίας , ένας νέος που μοιάζει πολύ στην όψη με τον Σωκράτη. Ένα επιπλέον πρόσωπο, ο γεωμέτρης και αστρονόμος Θεόδωρος, αποσύρεται μετά τις αρχικές συστάσεις, ενώ σιωπηλός παριστάμενος είναι ένας ακόμη, νέος αυτή τη φορά, Σωκράτης. Εκτός από τη συρρίκνωση του δραματικού πλαισίου και τον υποβαθμισμένο ρόλο του Σωκράτη, η μειωμένη σημασία του διαλογικού στοιχείου συνιστά μία ακόμη μορφική ιδιαιτερότητα του έργου. Στην πραγματικότητα ο πρωταγωνιστής εκθέτει τη θεωρία του αποσπώντας απλώς τη συγκατάνευση του κατ' επίφαση συνομιλητή του, γεγονός που οδηγεί πολλούς στο να θεωρούν τον Σοφιστή πραγματεία αριστοτελικού τύπου.

Πολιτικός ή Περί της Βασιλείας, λογικός. 

Τόπος: Γυμνάσιο Κυνοσάργους

Το σύνολο σχεδόν των ερευνητών αναγνωρίζει ως πιθανό χρόνο γραφής του διαλόγου το διάστημα 367-360 π.Χ., διάστημα το οποίο μεσολαβεί ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο ταξίδι του Πλάτωνα στη Σικελία. Ο Πολιτικός ακολουθεί χρονολογικά τον Σοφιστή, κάτι που δηλώνεται και στην εκκίνηση του Πλατωνικού κειμένου (258b). Ο Σοφιστής προβαίνει σε συστηματική εφαρμογή της διχοτομικής διαίρεσης ως ένα από τα κυριότερα στοιχεία της διαλεκτικής μεθόδου. Η μέθοδος αυτή καταλαμβάνει ευρύ χώρο και στον Πολιτικό, κάτι που καταδεικνύει τη βαθιά φιλοσοφική συνάφεια αλλά και τη χρονολογική διαδοχή των δύο διαλόγων. Ο Πολιτικός ανήκει στην Πλατωνική τετραλογία Θεαίτητος , Σοφιστής, Πολιτικός, Φιλόσοφος. Ο Θεαίτητος, ο εναρκτικός φιλοσοφικός τόπος της τετραλογίας, καταλήγει σε απορητική θέση όσον αφορά τον ορισμό της γνώσης. Ο Θεαίτητος θα συνεχίσει τη διερεύνηση για τον ορισμό του Σοφιστή και τη φύση του όντος σε αυτόν έχοντας ως συνομιλητή τον Ελεάτη Ξένο. Με τη σειρά του ο Ελεάτης Ξένος θα ηγηθεί μίας νέας διαλεκτικής διερεύνησης στον επόμενο διάλογο Πολιτικό με ερωτώμενο τον Νέο Σωκράτη (πιθανόν προσωποποιεί σπουδαστή της Πλατωνικής Ακαδημία ). Εικάζεται λογικά ότι στον τελευταίο διάλογο της τετραλογίας, τον Φιλόσοφο, τα ηνία της συζήτησης θα επανέρχονταν στον Σωκράτη με ερωτώμενο αυτή τη φορά τον Νέο Σωκράτη. Ο Φιλόσοφος όμως δεν γράφτηκε ποτέ.

Σημείωση: Οι χώροι άθλησης στην αρχαία Ελλάδα ήταν κατά κανόνα υπαίθριοι. Μόλις από τον 5ο αι. π.Χ. και εξής αρχίζουν να διαμορφώνονται ειδικές εγκαταστάσεις φυσικής αγωγής, τα γυμνάσια, οι παλαίστρες, τα λουτρά και τα στάδια. Φαίνεται ότι αρχικά τα γυμνάσια αποτελούσαν χώρους αναψυχής με κήπους και φυσική βλάστηση, όπου οι νέοι συνδύαζαν την άθληση του σώματος και την στρατιωτική εκπαίδευση με την πνευματική εκγύμναση, παρακολουθώντας την διδασκαλία φιλοσόφων και άλλων εξεχόντων προσωπικοτήτων του καιρού τους, με αποτέλεσμα να εξελιχθούν σταδιακά σε σπουδαία πνευματικά κέντρα. Αυτό το συμπέρασμα εξάγεται και από τις γραπτές μαρτυρίες που σώζονται για τα τρία παραδοσιακά Γυμνάσια της αρχαίας Αθήνας, της Ακαδημείας, του Λυκείου και του Κυνοσάργους, που λειτουργούσαν ήδη από την εποχή του Πεισιστράτου (6ος αι. π.Χ.) και κατά τους υστεροκλασσικούς χρόνους απέκτησαν κτιριακές εγκαταστάσεις. Απ' όσο ξέρουμε ήταν εγκατεστημένα εκτός των ορίων της πόλεως, πλησίον των καλύτερων προαστίων της, σε ελεύθερους χώρους κοντά στα νερά των αθηναϊκών ποταμών, τα οποία ήταν απαραίτητα για την τροφοδοσία και διατήρηση των κήπων και των αλσών όπου οι νέοι ασκούνταν και αναπαύονταν. Η αρχαιολογική σκαπάνη σήμερα έχει φέρει στο φώς μόνο τα ερείπια της Ακαδημείας, ενώ η θέση των άλλων δύο γυμνασίων εικάζεται με βάση τα όσα παραδίδονται στις διαθέσιμες γραπτές πηγές.

Γ΄ Τετραλογία

Παρμενίδης ή Περί Ιδεών, λογικός. 

Τόπος: Κεραμεικός

Ο Παρμενίδης είναι ένας αφηγούμενος (διηγηματικός) διάλογος. Ο άγνωστος κατά τα άλλα Κέφαλος από τις Κλαζομενές – που δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον Συρακούσιο Κέφαλο της Πολιτείας – διηγείται σε ανώνυμο ακροατήριο μια παλαιά συζήτηση ανάμεσα στον σαραντάχρονο Ζήνωνα, τον εξηνταπεντάχρονο Παρμενίδη και τον νεαρό Σωκράτη (127b-c) που έγινε το καλοκαίρι του 450 π.Χ. Παρόντες ήταν συνολικά επτά άνδρες (129d) από τους οποίους κατονομάζεται επίσης κάποιος Αριστοτέλης (137b-c), μετέπειτα μέλος των Τριάκοντα τυράννων (127d). Το σκηνικό που διαδραματίζεται ο Πλατωνικός διάλογος «Παρμενίδης» ήταν τα Μεγάλα Παναθήναια, τα οποία εορτάζονταν με λαμπρότητα από τους Αθηναίους εκείνης της εποχής. Κατά την διάρκεια αυτής της εορτής, έφτασαν στην Αθήνα ο Παρμενίδης και ο Ζήνωνας, εκ των οποίων ο Παρμενίδης ήταν δάσκαλος και ο Ζήνωνας μαθητής, και οι δύο Ελεάτες, και όχι μόνο αυτό, αλλά υπήρξαν και μέλη της πυθαγόρειας σχολής, όπως μαρτύρησε κάπου και ο Νικόμαχος από τα Γέρασα, που έγραψε βιογραφία του Πυθαγόρα. Αφού, λοιπόν, έφτασαν από την Ελέα της Ιταλίας για να τιμήσουν τη θεά και για να ωφελήσουν όσους Αθηναίους είχαν κλίση στην γνώση των θείων, κατέλυσαν έξω από το τείχος, στον Κεραμεικό, προσκαλώντας τους πάντες να έρθουν και να συζητήσουν μαζί τους.

Φίληβος ή Περί Ηδονής, ηθικός.

Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά 

Ο διάλογος ανάμεσα στον Σωκράτη, τον Φίληβο και τον Πρώταρχο διεξάγεται μπροστά σε ένα βουβό ακροατήριο ανώνυμων νέων Αθηναίων. Δεν παρέχονται στοιχεία για τον δραματικό χρόνο και τόπο και οι πληροφορίες για τους συνομιλητές του Σωκράτη δεν πείθουν ότι πρόκειται για ιστορικά πρόσωπα.

Σημείωση: Στα έργα όπου δεν δίνεται καμία τοπογραφική πληροφορία για την εύρεση της χωρικής τέλεσης του διαλόγου, τοποθετούμε αυθαίρετα τον διάλογο στην Αγορά των Αθηνών, μιας και είναι το πιθανότερο να τελέστηκε εκεί, δεδομένου ότι είναι η περιοχή όπου κυκλοφορούσε συχνότερα ο Σωκράτης.

Συμπόσιον ή Περί Αγαθού, ηθικός.

Τόπος εξωδιηγητικός: Δρόμος Φάληρο – Αθήναι

Τόπος ενδοδιηγητικός: Άστυ Αθηνών (σπίτι Αγάθωνα)

Το Συμπόσιον είναι ένας διάλογος μεικτός. Αυτό σημαίνει ότι παρουσιάζει δύο συζητήσεις και κατά συνέπεια δύο επίπεδα δραματικού χρόνου αλλά και τόπου:
α) την ευθεία συζήτηση μεταξύ του Απολλόδωρου και κάποιου ανώνυμου φίλου του, παρουσία και άλλων βωβών προσώπων, που τοποθετείται δραματικά στο τέλος του 5ου αι. (π. 400 π.Χ.), και
β) την πλάγια αφήγηση εγκωμίων για τον έρωτα που εκφώνησαν διάφοροι ομιλητές στο πλαίσιο ενός συμποσίου που έλαβε χώρα στο σπίτι του τραγικού ποιητή Αγάθωνα το 416 π.Χ.
Ένα τρίτο επίπεδο δραματικού χρόνου εισάγεται από τον πενηντατριάχρονο Σωκράτη ο οποίος, στον δικό του λόγο, εγκιβωτίζει παλαιότερη συζήτηση που είχε με τη Διοτίμα (π. 440-430 π.Χ.).

Σημείωση: Την αρχή του έργου την τοποθετούμε στην αρχή του Φαληρικού δρόμου ανάμεσα στα μακρά λεγόμενα τείχη. Το σπίτι του Αγάθωνα τυχαία κάπου μέσα στα όρια του αρχαίου άστεως.

Φαίδρος ή Περί Έρωτος, ηθικός.

Τόπος: Όχθες Ιλισσού, πλησίον πηγής και ιερού Νυμφών και Πανός

Διάλογος άμεσος, χωρίς αφηγηματικό πλαίσιο, ανάμεσα σε δύο πρόσωπα: τον Φαίδρο, γνωστό στο κοινό του Πλάτωνα από τον ρόλο του στο Συμπόσιο, εδώ μάλλον σε ώριμη ηλικία, και τον Σωκράτη, ο οποίος σε μια σπάνια έξοδό του πέρα από τα τείχη της Αθήνας, τον ακολουθεί, προκειμένου να τον ακούσει να απαγγέλλει έναν λόγο του Λυσία. Ο συγγραφέας δίνει πρωτόγνωρο για τα κείμενά του ενδιαφέρον για το φυσικό περιβάλλον στο οποίο διαδραματίζεται, το οποίο είναι αυτό του Ιλισσού στο ύψος του Ολυμπιείου.

Σημείωση: Πιθανόν από την αρχαιότητα να είχε ήδη ξεκινήσει μια προβληματική για την θέση του Πλατωνικού Φαίδρου. Οι πλήστες τοπογραφικές πληροφορίες του κειμένου έδωσαν τροφή σε κάθε επίδοξο ερευνητή, σχολιαστή και μελετητή. Αρκετοί διανοητές που μελέτησαν τον Φαίδρο, τον μετέφρασαν και τον σχολίασαν πήραν θέση για την τοποθεσία του διαλόγου. Οι γνώμες ποικίλουν ενώ τα πιθανά μέρη σήμερα είναι γύρω στα 3 με 4. Εμείς σε σχετικό άρθρο παραθέτουμε τα δικά μας συμπεράσματα και προτάσεις.

Δ΄ Τετραλογία

Αλκιβιάδης Α' ή Περί Ανθρώπου Φύσεως, μαιευτικός.

Τόπος: Άστυ Αθηνών 

Ο Αλκιβιάδης Α' είναι ένας ευθύς διάλογος ανάμεσα στον τριακονταεπταετή Σωκράτη και τον νεαρό Αλκιβιάδη, που τοποθετείται στην Αθήνα κατά τις παραμονές της εκστρατείας στην Ποτίδαια (432 π.Χ.). Ο Αλκιβιάδης, που δεν έχει ακόμα γίνει είκοσι ετών (123d), ετοιμάζεται, με την επικείμενη ενηλικίωσή του, να βγάλει τον πρώτο λόγο του στην εκκλησία του δήμου (105a-b). Η δραματική μορφή του διαλόγου είναι εξαιρετικά απλή: η συζήτηση μεταξύ των δύο ηρώων είναι ιδιωτική χωρίς κανέναν άλλο βωβό αποδέκτη των λόγων τους.

Αλκιβιάδης Β' ή Περί Προσευχής, μαιευτικός.

Τόπος: Άστυ Αθηνών 

Στο (νόθο) διάλογο ο Αλκιβιάδης πηγαίνει να αφιερώσει στεφάνι σε κάποιον ναό και να προσευχηθεί. Συναντά τον Σωκράτη και κάνουν σύντομη συζήτηση περί προσευχής.

Ίππαρχος ή Φιλοκερδής, ηθικός.

Τόπος: Φανταστικός – Άστυ Αθηνών

Στο (νόθο) διάλογο ο Σωκράτης συζητά με τον Ίππαρχο, τον γνωστό τύραννο των Αθηνών του 6ου αι. π.Χ. Ο διάλογος επομένως είναι ανάμεσα σε δυο άτομα που δεν έζησαν την ίδια περίοδο, άρα ο τόπος, πέρα του ότι δεν δίνονται τοπογραφικές πληροφορίες στο κείμενο, είναι τελείως φανταστικός.

Ἀντερασταί ή Περί Φιλοσοφίας, ηθικός.

Τόπος: Άστυ Αθηνών (Σχολή Διονυσίου)

Στο (νόθο) διάλογο ο Σωκράτης βρίσκεται στην σχολή του Διονυσίου και είναι μάρτυρας της διένεξης δυο νεαρών.

Ε΄ Τετραλογία

Θεάγης ή Περί Φιλοσοφίας, μαιευτικός.

Τόπος: Στοά Ελευθερίου Διός

Στο (νόθο) διάλογο, ο Δημόδοκος παρουσιάζει για πρώτη φορά τον γιό του, Θεάγη, στον Σωκράτη, και συζητούν για την εκπαίδευση του και τη θεϊκή εσωτερική φωνή του Σωκράτη, στην στοά του Ελευθερίου Διός.

Χαρμίδης ή Περί Σωφροσύνης, πειραστικός.

Τόπος: Παλαίστρα Ταυρέα

Μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο και σε παρελθοντικό χρόνο, ο Σωκράτης αποσαφηνίζει ότι ο διάλογος που πρόκειται να αφηγηθεί χώρα έλαβε χώρα αμέσως μετά την επιστροφή του από την Ποτίδαια το φθινόπωρο του 432 π.Χ. ή την άνοιξη του 429 π.Χ. Σε κάθε περίπτωση, επομένως, ο διάλογος διαδραματίζεται χρονικά κοντά στην έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου στην Αθήνα και πιο συγκεκριμένα στην παλαίστρα του Ταυρέα κοντά στο ιερό της Βασίλης.

Λάχης ή Περί Ανδρείας, ηθικός.

Τόπος: Αγορά Αθηνών

Ο διάλογος διαδραματίζεται σε έναν δημόσιο χώρο της Αγοράς της Αθήνας, όπου μόλις έχει διεξαχθεί μια επίδειξη οπλομαχίας. Είναι παρόντες και συζητούν γνωστοί Αθηναίοι: ο Λυσίμαχος, γιός του «δίκαιου» Αριστείδη, ο Μελησίας, γιος του ολιγαρχικού πολιτικού Θουκυδίδη, οι πολιτικοί και στρατηγοί των Αθηναίων κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο Νικίας και Λάχης, και ο Σωκράτης. Θέμα της συζήτησης είναι η σωστή αγωγή των νεαρών γιών του Λυσίμαχου και του Μελησία (που παρακολουθούν την όλη συζήτηση), μια συζήτηση που καταλήγει στην προσπάθεια ορισμού της ανδρείας.

Λύσις ή Περί Φιλίας, μαιευτικός.

Τόπος: Παλαίστρα Ταυρέα

Ο Λύσις είναι ένας από τους δραματικά ζωηρότερους διαλόγους του Πλάτωνα. Ο Σωκράτης, πηγαίνει από την Ακαδημία στο Λύκειο ακολουθώντας την εξωτερική περίμετρο των τειχών και συναντά, μπροστά σε μια παλαίστρα, μερικούς νέους κι ανάμεσά τους δύο γνωστούς του, τον Ιπποθάλη και τον Κτήσιππο. Συζητώντας μαζί τους πληροφορείται τον έρωτα του Ιπποθάλη για έναν νεαρότερο έφηβο, τον Λύσι και τα καμώματα με τα οποία αυτός επιχειρεί να τον κερδίσει. Ο Σωκράτης δείχνει στον Ιπποθάλη ότι προσπαθεί με λάθος τρόπο και, μαθαίνοντας ότι ο Λύσις βρίσκεται στην παλαίστρα, αναλαμβάνει να του δείξει εμπράκτως πώς μπορεί πράγματι να τον γοητεύσει (203a – 207b). Η συνέχεια της συζήτησης διεξάγεται μέσα στην παλαίστρα, μεταξύ του Σωκράτη, του Λύσι (ο οποίος παρουσιάζεται να έχει κλίση προς τον φιλοσοφικός στοχασμό) και του συνομήλικου φίλου του Μενέξενου (ο οποίος έχει ήδη κάποια μικρή εμπειρία στον διαλογικό αγώνα). Ο Σωκράτης αρκετά γρήγορα επιτυγχάνει να γοητεύσει τον Λύσι, η συζήτηση όμως συνεχίζεται μέχρις ότου τη διακόψουν οι δούλοι που είναι επιφορτισμένοι με την επιτήρηση των εφήβων (παιδαγωγοί).

F΄ Τετραλογία

Ευθύδημος ή Εριστικός, ανατρεπτικός.

Τόπος εξωδιηγητικός: Άστυ Αθηνών

Τόπος ενδοδιηγητικός: Λύκειο

Στην αρχή του Ευθυδήμου ο Κρίτων ζητά από το Σωκράτη να του διηγηθεί τη συζήτηση την οποία είχε ο φιλόσοφος την προηγούμενη μέρα στο Λύκειο και την οποία ο Κρίτων, μολονότι παρών, δεν κατάφερε να παρακολουθήσει. Η συζήτηση αυτή διεξήχθη με τους σοφιστές Ευθύδημο και Διονυσόδωρο, οι οποίοι παρουσιάζονται ως διδάσκαλοι της αρετής. Ο Σωκράτης τους παρακινεί να κάνουν μια επίδειξη της τέχνης τους, πείθοντας τον νεαρό Κλεινία πως πρέπει να φιλοσοφεί και να επιδιώκει την αρετή.

Πρωταγόρας ή Σοφισταί, επιδεικτικός.

Τόπος εξωδιηγητικός: Οικία Σωκράτους (Δήμος Αλωπεκής)
Τόπος ενδοδιηγητικός: Οικία Καλλία (Άστυ Αθηνών)

Ο Σωκράτης αφηγείται σε κάποιο ανώνυμο ακροατήριο τα γεγονότα της πρωινής συνάντησής του με τον σοφιστή Πρωταγόρα στο σπίτι του πλούσιου Αθηναίου Καλλία. Αφορμή για τη συνάντηση στάθηκε η απροσδόκητη άφιξη του Ιπποκράτη, γιου του Ιππονίκου, στο σπίτι του Σωκράτη και η ζωηρή επιθυμία του νεαρού να συναντήσει τον διάσημο σοφιστή. Η δράση μεταφέρεται από την αυλή του Σωκράτη στην οικία του Καλλία, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένοι οι επιφανέστεροι Σοφιστές της εποχής (Πρωταγόρας, Πρόδικος, Ιππίας), γνωστά μέλη της ανώτερης αθηναϊκής κοινωνίας, φιλομαθείς και φιλόδοξοι νεαροί, καθώς και διάφοροι ξένοι.

Γοργίας ή Περί Ρητορικής, ανατρεπτικός.

Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά

Μετά την Πολιτεία και τους Νόμους, ο Γοργίας είναι ο μακροσκελέστερος διάλογος του Πλάτωνα. Τυπικά, η θεματική του διαλόγου αφορά τη ρητορική, ωστόσο το κεντρικό μοτίβο είναι η δικαιοσύνη και ο ρόλος της για την ανθρώπινη ευτυχία. Πρόκειται για το μόνο πλατωνικό διάλογο όπου ο Σωκράτης δεν κατορθώνει να πείσει κανέναν από τους συνομιλητές του.

Σημείωση: Στα έργα όπου δεν δίνεται καμία τοπογραφική πληροφορία για την εύρεση της χωρικής τέλεσης του διαλόγου, τοποθετούμε αυθαίρετα τον διάλογο στην Αγορά των Αθηνών, μιας και είναι το πιθανότερο να τελέστηκε εκεί, δεδομένου ότι είναι η περιοχή όπου κυκλοφορούσε συχνότερα ο Σωκράτης.

Μένων ή Περί Αρετής, πειραστικός.

Τόπος: Γυμναστήριο Κυνοσάργους

Ο διάλογος τοποθετείται στο 403 ή 402 π.Χ., εκτυλίσσεται στην Αθήνα και συγκεκριμένα σε χώρο στον οποίο συχνάζει ο Σωκράτης, προφανώς ένα γυμναστήριο και πιθανόν αυτό του Κυνοσάργους. Ο νεαρός Μένων από τη Λάρισα, ένας αριστοκράτης με σοφιστική παιδεία, βρίσκεται στην Αθήνα με σκοπό να ζητήσει στρατιωτική βοήθεια εναντίον του τυράννου των Φερών Λυκόφρονα. Στην εναρκτήρια σκηνή του διαλόγου παρουσιάζεται να συζητά με τον Σωκράτη και να ρωτά για το διδακτόν ή όχι της αρετής. Ο διάλογος είναι ευθύς και τα δύο πρόσωπα συζητούν το ζήτημα έως το σημείο που παρουσιάζεται ο Άνυτος, ένας από τους κατηγόρους του Σωκράτη και λαμβάνει και αυτός μέρος στη συζήτηση.

Z΄ Τετραλογία

Ιππίας μείζων ή Περί του Καλού, ανατρεπτικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά
Ο διάλογος στρέφεται γύρω από το θέμα του «καλού», με μοναδικά πρόσωπα τον Σωκράτη και τον Σοφιστή Ιππία. Καθένας τους είναι κι ένας διαφορετικός κόσμος. Ο πρώτος παλεύει σε όλη του τη ζωή αγαλήνευτα να ανιχνεύσει την αλήθεια και έχει φθάσει να πιστεύει πως, αν κάποτε παραιτηθεί από τον αγώνα αυτόν, δεν αξίζει να ζει. Ο δεύτερος, σαν Σοφιστής που είναι, κρατιέται στην επιφάνεια των φαινομένων αλλά νομίζει πως κατέχει τη σοφία όλου του κόσμου.

Ιππίας ελάσσων ή Περί του Ψεύδους, ανατρεπτικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά
Το σκηνικό είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Ο σοφιστής Ιππίας έχει μόλις ολοκληρώσει μία διάλεξη για τον Όμηρο. Το κείμενο δεν παρέχει καμία ένδειξη για τον δραματικό χρόνο του διαλόγου που ακολουθεί. Επίσης δεν παρέχει κανέναν σκηνογραφικό προσδιορισμό, εκτός από ένα «μέσα» που δηλώνει τον χώρο όπου ο σοφιστής έδωσε τη διάλεξη πριν βγει έξω για να συναντήσει τα άλλα δύο δραματικά πρόσωπα, τον Σωκράτη και τον άγνωστο Εύδικο. Ο διάλογος είναι ευθύς και διεξάγεται σχεδόν αποκλειστικά ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Ιππία. Σκοπός του διαλόγου είναι η αξιολόγηση του Αχιλλέα και του Οδυσσέα από τον σοφιστή. Ο Ιππίας από την Ήλιδα, σοφιστής του 5ου αι., ήταν φημισμένος για την πολυμάθεια και την πολυπραγμοσύνη του.

Ίων ή Περί Ιλιάδος, πειραστικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά
Η αυθεντικότητά του διαλόγου αμφισβητείται. Το σκηνικό είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Ο Σωκράτης συναντά τον σοφιστή Ιππία στην Αθήνα σε χρόνο άγνωστο και αναζητά μαζί του τον ορισμό του όμορφου (το καλόν). Ο διάλογος είναι ευθύς και διεξάγεται αποκλειστικά ανάμεσα στους δύο άνδρες μολονότι ο Σωκράτης παρουσιάζεται ως φερέφωνο κάποιου γνωστού του.

Μενέξενος ή Επιτάφιος, ηθικός.
Τόπος: Αρχαία Αγορά

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου αποτελείται από έναν επιτάφιο λόγο που συνέθεσε η Ασπασία (γυναίκα του Περικλή) και εκφωνεί από μνήμης ο Σωκράτης. Ο μικρός διάλογος, που τον περιβάλλει, διαμείβεται μεταξύ του Σωκράτη και του νεαρού Μενέξενου. Επιστρέφοντας από την αγορά και συγκεκριμένα από το Βουλευτήριο, ο Μενέξενος συναντά και συζητά με τον Σωκράτη. Ο δραματικός χρόνος τοποθετείται στο (ή λίγο μετά το) 387 π.Χ.

H΄ Τετραλογία

Κλειτοφών ή Προτρεπτικός, ηθικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Αρχαία Αγορά

Μικρό απόσπασμα με αντικείμενο τον προσδιορισμό της έννοιας της δικαιοσύνης. Κείμενο αμφισβητούμενης γνησιότητας όπου δεν παρέχεται και καμία ένδειξη για τον δραματικό χρόνο και τόπο του διαλόγου.

Πολιτεία ή Περί Δικαίου, πολιτικός.

Τόπος: Οικία Κέφαλου, Πειραιάς

Η Πολιτεία έχει τη μορφή συνεχούς αφήγησης του Σωκράτη σε ένα άγνωστο πρόσωπο. Η αφηγούμενη συζήτηση έγινε την ημέρα της εορτής της Βένδιδος, στον Πειραιά, στο σπίτι του πλούσιου μέτοικου Κέφαλου. Ενεργό ρόλο στη συζήτηση με τον Σωκράτη διαδραματίζουν στο Βιβλίο Α' ο ίδιος ο Κέφαλος, ο γιός του Πολέμαρχος και, κυρίως, ο σοφιστής Θρασύμαχος, ενώ στα υπόλοιπα Βιβλία τα μεγαλύτερα αδέρφια του Πλάτωνα, ο Γλαύκων και ο Αδείμαντος. Όλοι οι συνομιλητές είναι ιστορικά πρόσωπα και ο δραματικός χρόνος του διαλόγου είναι η εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου , πιθανότατα τα πρώτα χρόνια της Νικίειου Ειρήνης (421 π.Χ.)

Τίμαιος ή Περί Φύσεως, φυσικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Άστυ Αθηνών

Ο διάλογος αναπαριστά μια συζήτηση στην Αθήνα ανάμεσα στον Σωκράτη, τον αρχηγό των Τριάκοντα Κριτία και δύο επισκέπτες από την Μεγάλη Ελλάδα, τον Συρακούσιο στρατηγό Ερμοκράτη, νικητή των Αθηναίων κατά τη Σικελική εκστρατεία και τον Τίμαιο από τους Λοκρούς. Εκτός από τον Τίμαιο, που είναι φανταστικό πρόσωπο, οι υπόλοιποι συνομιλητές είναι διάσημα πρόσωπα του τέλους του 5ου αιώνα. Η συζήτηση θα πρέπει να τοποθετηθεί αρκετά πριν την πανωλεθρία των Αθηναίων στη Σικελία, πιθανόν στην πενταετία 525 – 520 π.Χ. Υποτίθεται ότι οι συνομιλητές συναντώνται για δεύτερη μέρα, για να ανταποδώσουν «με λόγους» στον Σωκράτη την έκθεση της ιδανικής του πολιτείας, στην οποία τους είχε μυήσει την προηγουμένη. Το κύριο βάρος της ανταπόδοσης θα το αναλάβει ο Τίμαιος, διηγούμενος σε μονολογική αφήγηση τη δημιουργία του κόσμου και των ανθρώπων. Η συζήτηση δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Η σκυτάλη της διήγησης θα περάσει στον Κριτία, ο οποίος όμως θα προλάβει απλώς στον ομώνυμο ημιτελή διάλογο να εκθέσει τον μύθο της Ατλαντίδας, κληροδοτώντας στους μεταγενέστερους μια ανεξάντλητη πηγήευφάνταστων υποθέσεων. Η συμπερίληψη στην εισαγωγή του Τίμαιου της σύνοψης της πλατωνικής Πολιτείας και του μύθου της Ατλαντίδας μας οδηγούν στον συμπέρασμα ότι ο διάλογος αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, που θα είχε ολοκληρωθεί αν είχε τελειώσει ο Κριτίας και αν είχε γραφεί ποτέ ο Ερμοκράτης. Αλλιώς δεν εξηγείται γιατί ο Πλάτων ξεκινά θίγοντας κρίσιμα πολιτικάζητήματα σε έναν διαλόγο με καθαρά κοσμολογικό και φυσιοκρατικό περιεχόμενο. Δεν γνωρίζουμε ωστόσο γιατί ο Πλάτων εγκατέλειψε αυτό το συγγραφικό σχέδιο.

Κριτίας ή Ατλαντικός, ηθικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Άστυ Αθηνών

Ο Κριτίας δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Αρχίζει εκεί που τέλειωσε ο Τίμαιος και σταματά στο μέσο μιας φράσης, ενώ ο Κριτίας προσπαθεί να ολοκληρώσει τον μύθο της Ατλαντίδας , που άρχισε να διηγείται στην εισαγωγή του Τίμαιου. Το σκηνικό και τα πρόσωπα είναι τα ίδια με τον Τίμαιο: συζητούν ο Σωκράτης, ο Κριτίας, ο Τίμαιος και ο Ερμοκράτης στην Αθήνα γύρω στα 525-520 π.Χ. Ο Τίμαιος έχει μόλις ολοκληρώσει την αφήγηση της δημιουργίας του κόσμου, και όπως συμφωνήθηκε στον Τίμαιο, ο λόγος περνά στον Κριτία, που έχει υποσχεθεί να μεταφέρει στους συνομιλητές του όσα έμαθε από τον παππού του (και τελικά από τον Σόλωνα και τους Αιγύπτιους ιερείς) για τη σύγκρουση αρχαίας Αθήνας και Ατλαντίδας. Ο Κριτίας είναι ο διαβόητος αθηναίος ολιγαρχικός, ο επικεφαλής των τριάκοντα Τυράννων, και αδελφός της μητέρας του Πλάτωνα. Τόσο εδώ όσο και στους άλλους διαλόγους όπου εμφανίζεται (στον Χαρμίδη και στον Πρωταγόρα ) παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα ως συνετό και αξιοσέβαστο πρόσωπο. Δεν μας είναι απολύτως σαφές πώς θα εξελισσόταν ο διάλογος, αν είχε ποτέ ολοκληρωθεί. Στο κείμενό μας γίνεται αντίστιξη ανάμεσα στη λιτή και ενάρετη αρχαία Αθήνα και στην ισχυρή και πάμπλουτη Ατλαντίδα, η οποία βαθμιαία εκπίπτει στην αδικία και την ακολασία και πρόκειται να τιμωρηθεί από τον Δία (μάλλον με τον καταποντισμό της). Πιθανότατα θα ακολουθούσε η περιγραφή της σύγκρουσης των δύο πόλεων, αφού ο Κριτίας έχει δηλώσει στον Τίμαιο ότι θα ανταποκριθεί στο αίτημα του Σωκράτη να δει την ιδανική του πολιτεία σε κίνηση (Τίμαιος 19c, 25d-26d) – δηλαδή μέσα στην ιστορία (ή μέσα στην «μυθ-ιστορία»).

Σημείωση: Στα έργα όπου δεν δίνεται καμία τοπογραφική πληροφορία για την εύρεση της χωρικής τέλεσης του διαλόγου, τοποθετούμε αυθαίρετα τον διάλογο στην Αγορά των Αθηνών, μιας και είναι το πιθανότερο να τελέστηκε εκεί, δεδομένου ότι είναι η περιοχή όπου κυκλοφορούσε συχνότερα ο Σωκράτης. Στην περίπτωση του Τίμαιου και του Κριτία όμως, τους τοποθετούμε στο άστυ, πιθανόν σε κάποια οικία.

Θ΄ Τετραλογία

Μίνως ή Περί Νόμου, πολιτικός.
Τόπος: δεν δίνονται στοιχεία – Άστυ Αθηνών

Διάλογος όπου αμφισβητείται η γνησιότητα του έργου και εξετάζεται η φύση του νόμου. Σκοπός είναι να δειχτεί πως η εντολή δεν αποτελεί στοιχείο της ουσίας του νόμου και ότι ο νόμος λειτουργεί ως ανακάλυψη της αλήθειας. Δεν παρέχεται καμία ένδειξη για τον δραματικό χρόνο και τόπο του διαλόγου. Νόμοι ή Περί Νομοθεσίας, πολιτικός.
Τόπος: Δρόμος Κνωσσού – Ιδαίου Άνδρου (Κρήτη)

Τρεις γέροντες, ένας ανώνυμος Αθηναίος, ο Κλεινίας από την Κρήτη και ο Μέγιλλος από τη Σπάρτη, ξεκινώντας μια ηλιόλουστη μέρα από την Κνωσό βαδίζουν προς το σπήλαιο του Δία, όπου, κατά την παράδοση, ο θεός έδινε νομοθετικές οδηγίες στον γιο του, Μίνωα. Πρωταγωνιστής της συζήτησης είναι ο Αθηναίος επισκέπτης, λαλίστατος, με πνευματικά εφόδια και πείρα που παραπέμπουν στον Πλάτωνα, ασκεί κριτική στα δωρικά νομοθετικά συστήματα, που εκπροσωπούν οι κάπως αφελείς και λιγότερο σοφοί συνομιλητές του, και διερευνά την πορεία των πολιτικών κοινωνιών. Στο τέλος της εισαγωγικής αυτής συζήτησης ο Κλεινίας αποκαλύπτει την ευτυχή συγκυρία να έχει εκπροσώπους ξένων πόλεων ως συμβούλους, καθώς ο ίδιος μαζί με άλλους εννέα συμπολίτες του είχε αναλάβει τη νομοθεσία της Μαγνησίας, της νέας πόλης που επρόκειτο να ιδρυθεί στην Κρήτη. Επινομίς ή Φιλόσοφος ή Νυκτερινό Συμβούλιο ή Νυκτερινός Σύλλογος, πολιτικός.
Τόπος: Δρόμος Κνωσσού – Ιδαίου Άνδρου (Κρήτη)

Όπως και στους Νόμους , ένας ανώνυμος Αθηναίος (ο πρωταγωνιστής), ο Κλεινίας από την Κρήτη και ο Μέγιλλος από τη Σπάρτη συζητούν για τη νομοθεσία της Μαγνησίας, της νέας πόλης που πρόκειται να ιδρυθεί στην Κρήτη. Επιστολαί, ηθικαί.
Τόπος: Ακαδημία Πλάτωνος

Δεκατρείς επιστολές του Πλάτωνα, στην πλειονότητά τους γνήσιες, απευθυνόμενες κυρίως σε ηγεμόνες της εποχής με τους οποίους ο φιλόσοφος είχε γνωριμία ή φιλία. Σπουδαία πηγή πληροφοριών για τη ζωή του Πλάτωνα και ιδίως για τα ταξίδια και τη δράση του στην Ιταλία και τη Σικελία. Ανάμεσά τους η περίφημη Ζ΄ Επιστολή, πολιτικός απολογισμός και υποθήκη του Πλάτωνα και ανασκόπηση βασικών αρχών της διδασκαλίας του.

Οι θέσεις στον χάρτη // Αρχαία Αγορά και Άστυ

Οι θέσεις στον χάρτη // περιοχή Ιλισσού

Οι θέσεις στον χάρτη // Έξω άστεως

Επίλογος

Όπως γράψαμε και στην εισαγωγή, η έρευνα παραμένει ανοιχτή και από την μεριά μας παρακολουθούμε κάθε εξέλιξη περί του θέματος που θα προσφέρει γνώσεις και πληροφορίες σχετικές. Στόχος μας παραμένει η ενεργοποίηση και η συντήρηση της σχετικής συζήτησης.

Μπορείτε να δείτε και βίντεο με μια σχετική ομιλία εδώ:

_____________________________________________________________________________

Κείμενο – Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες:

1. http://n1.xtek.gr/

2. http://ift.tt/2xNPDay

3. http://ift.tt/1gtF7tv

4. http://ift.tt/1eYXL4s
5. http://ift.tt/2kaVZMx
6. http://ift.tt/1oDKjiA
7. http://ift.tt/2kaW0jz
8. http://www.eie.gr/

Βιβλία:

1. Taylor A. Πλάτων, Ο Άνθρωπος και το Έργό του, ΜΙΕΤ, 2009

2. Η βιβλιοθήκη του Πλάτωνα και της Ακαδημίας, Κ. Σπ. Στάικος, Άτων, 2012
3. Διαχρονικά τεκμήρια της Πλατωνικής παράδοσης, Κ. Σπ. Στάικος, Άτων, 2014
4. Αριστοτέλους βιβλιοθήκη, Κ. Σπ. Στάικος, Άτων, 2015
5. Όλα τα έργα του Πλάτωνα από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ

theancientwebgreece

from The Secret Real Truth http://ift.tt/2fzgqO1
via IFTTT