Ο θάνατος του Σωκράτη // Διαβάζοντας τον πίνακα του Jacques-Louis David με φιλοσοφική ματιά.

 

Ο θάνατος του Σωκράτη // 

Διαβάζοντας τον πίνακα 

του Jacques-Louis Davidμε φιλοσοφική ματιά.

Εισαγωγή

Το 1787 ο Γάλλος ζωγράφος Jacques-Louis David γνωστός ως Νταβίντ ολοκλήρωσε τον πίνακα Ο Θάνατος του Σωκράτη. Το έργο αποτελεί από τότε κλασικό παράδειγμα της, νεοεισαχθείσας από τον ίδιο τον Νταβίντ, τάσης νεοκλασικισμού στην ζωγραφική με τα έντονα χρώματα, τις εμβληματικές φιγούρες και την μεταφορά ένος αρχαιοπρεπούς ήθους. Στο παρών άρθρο πραγματοποιούμε ένα «διάβασμα» του πίνακα, ερμηνεύοντας τις προθέσεις του ίδιου του ζωγράφου μέσα από το έργο του και αποσυμβολίζοντας φιλοσοφικά τα στοιχεία του πίνακα.

Ο ζωγράφος Jacques-Louis David

O Jacques-Louis David (ελληνικά: Ζακ-Λουί Νταβίντ // Παρίσι, 30 Αυγούστου 1748 – Βρυξέλλες, 29 Δεκεμβρίου 1825), συχνά αναφέρεται και ως Νταβίντ εν συντομία, ήταν Γάλλος ζωγράφος, ο οποίος εισήγαγε το νεοκλασικό στυλ και θεωρήθηκε ως ο κορυφαίος ζωγράφος της εποχής του.

Την δεκαετία του 1780, το στυλ ζωγραφικής του σήμανε μια ιστορική αλλαγή στην ζωγραφική, με απομάκρυνση από την μέχρι τότε ροκοκό τεχνοτροπία προς μια κλασσική γραμμή λιτότητας και σοβαρότητας, με την προσθήκη μιας αυξημένης γενικής αίσθησης των δημιουργημάτων του και ταυτόχρονη εναρμόνιση με το ηθικό κλίμα των χρόνων του αρχαίου κόσμου.

Ο Νταβίντ στην πορεία έγινε ενεργός υποστηρικτής της Γαλλικής Επανάστασης και ανέπτυξε φιλία με τον Ροβεσπιέρο (Maximilien Robespierre // 1758-1794) και ουσιαστικά μονοπολούσε στην Τέχνη υπό τη νέα Γαλλική Δημοκρατία. Φυλακίστηκε, μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου από την εξουσία και μετά την απελευθέρωσή του, ευθυγραμμίστηκε με το νέο πολιτικό καθεστώς του Ναπολέοντα.

Εκείνη την εποχή ανέπτυξε το αυτοκρατορικό του στυλ, χαρακτηριστικό λόγω της χρήσης των ζεστών βενετσιάνικων χρωμάτων. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα από την αυτοκρατορική δύναμη, ο Νταβίντ αυτοεξορίστηκε στις Βρυξέλλες και στη συνέχεια στο Ηνωμένο Βασίλειο των Κάτω Χωρών, όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του.

Ο Νταβίντ είχε μεγάλο αριθμό μαθητών, γεγονός που του έδωσε την ισχυρότερη επιρροή στη γαλλική τέχνη των αρχών του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα την ακαδημαϊκή ζωγραφική των εκθέσεων Salon στο Παρίσι.

Ο πίνακας »Ο Θάνατος του Σωκράτη»

Ο πίνακας Ο Θάνατος του Σωκράτη είναι πίνακας που φιλοτέχνησε ο Νταβίντ και τον ολοκλήρωσε το 1787. Απεικονίζει τη σκηνή όπου ο Σωκράτης ετοιμάζεται να πιει το κώνειο, περιτριγυρισμένος από τους πιστούς του μαθητές. Ο πίνακας εκτίθεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Ο Θάνατος του Σωκράτη αποτελεί ελαιογραφία σε καμβά. Ο πίνακας επικεντρώνεται σε ένα κλασσικό θέμα, όπως πολλά από τα έργα του δημιουργού την δεκαετία αυτή, στην προκειμένη περίπτωση την ιστορία της εκτέλεσης του Σωκράτη, όπως την περιέγραψε ο Πλάτωνας στον διάλογο του Φαίδων. Όπως μας περιγράφει ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης καταδικάστηκε για:

– διαφθορά της νεολαίας των Αθηνών και

– την εισαγωγή καινών δαιμονίων, καινούριων θεών δηλαδή

και καταδικάστηκε να πεθάνει πίνοντας το κώνειο, ένα πόσιμο δηλητήριο. Ο Σωκράτης, όπως μας παρέδωσε ο μαθητής του Πλάτων, χρησιμοποίησε το θάνατό του, ως το τελικό μάθημα για τους μαθητές του και όταν έφτασε η ώρα, το αντιμετώπισε ήρεμα, συζητώντας με τους μαθητές του και στην ουσία παρηγορώντας τους.

Στη ζωγραφιά, ένας ηλικιωμένος άντρας με μια λευκή ρόμπα, η κεντρική φιγούρα του πίνακα, κάθεται σε ένα κρεβάτι, με το ένα του χέρι να εκτείνεται πάνω από μια κούπα, ενώ το άλλο δείχνει προς τους ουρανούς. Περιβάλλεται από άλλους άνδρες διαφόρων ηλικιών, οι περισσότεροι από τους οποίους, δείχνουν συναισθηματική κατάρρευση, σε αντίθεση με τον ήρεμο γέροντα. Ο νεαρός άνδρας που του παραδίδει το κύπελλο κοιτάζει από την άλλη μεριά, με το πρόσωπό του να καλύπτεται από το ελεύθερο χέρι του. Μια άλλη καθήμενη μορφή συσφίγγει ακουμπώντας με τα δάκτυλα τον μηρό του κεντρικού προσώπου. Ένας ηλικιωμένος άνδρας στα αριστερά ακουμπάει με την πλάτη του την άκρη του κρεβατιού, ενώ στο βάθος άλλοι άντρες αποχωρούν.

Η απεικόνιση του θανάτου του Σωκράτη από τον Νταβίντ περιέχει ωστόσο πολλές ιστορικές ανακρίβειες. Έχει αφαιρέσει πολλούς χαρακτήρες που περιγράφηκαν στους διαλόγους του Πλάτωνα. Εντούτοις, περιέλαβε τον Απολλόδωρο, ο οποίος είναι ο άνθρωπος που κλίνει προς τον τοίχο μέσα στην αψίδα, παρόλο που αναφέρεται από τον Πλάτωνα, ότι έχει διωχθεί από τον Σωκράτη γιατί έδειχνε υπερβολική θλίψη.

Ο Νταβίντ «έπαιξε» επίσης με τις ηλικίες πολλών μαθητών του Σωκράτη, συμπεριλαμβανομένου και του Πλάτωνα. Ο Πλάτωνας, ήταν νεαρός κατά τη διάρκεια του θανάτου του Σωκράτη, αλλά σε αυτόν τον πίνακα είναι ο ηλικιωμένος που κάθεται στην άκρη του κρεβατιού, με πλάτη προς τον Σωκράτη.

Ακόμη και το πρόσωπο του Σωκράτη είναι πολύ πιο εξιδανικευμένο από την κλασική προτομή που συνήθως χρησιμοποιείται ως πορτρέτο αναφοράς του Σωκράτη καθώς επίσης και η ίδια του η φυσική κατάσταση.

Ο Νταβίντ χρησιμοποίησε χρώμα για να τονίσει τα συναισθήματα  σε αυτή τη ζωγραφιά. Οι αποχρώσεις του κόκκινου είναι πιο απαλές στις άκρες της ζωγραφιάς και γίνονται πιο ζωντανές στο κέντρο, με αποκορύφωμα την έντονα κόκκινη ρόμπα του άντρα που κρατάει το δηλητήριο, που γενικά θεωρείται ότι προσφέρει το κύπελλο στον Σωκράτη αντί να το λαμβάνει από αυτόν έχοντας καταναλώσει το περιεχόμενό του. Οι μόνοι δυο γαλήνιοι άνδρες, ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας, είναι ενδεδυμένοι σε ένα αντίθετο γαλαζοπράσινο.

Ο Νταβίντ υπέγραψε αυτή τη ζωγραφιά σε δύο μέρη. Έβαλε την πλήρη υπογραφή του κάτω από τον Κρίτωνα, ο οποίος κρατάει το μηρό του Σωκράτη και τα αρχικά του κάτω από τον Πλάτωνα. Η τοποθέτηση υπογραφών του Νταβίντ είχε συχνά συμβολικό νόημα.

Στον συγκεκριμένο πίνακα, οι υπογραφές του έχουν το εξής νόημα. Τα αρχικά του κάτω από τον Πλάτωνα είναι μια αναφορά στο γεγονός ότι η ιστορία προέρχεται από τον Πλάτωνα, μια ευχαριστία για την έμπνευση. Η πληρέστερη υπογραφή του κάτω από τον Κρίτωνα σημαίνει ότι αυτός είναι ο χαρακτήρας με τον οποίο ο καλλιτέχνης ταυτίζεται περισσότερο. Αυτό ενδεχομένως να είναι και μια εξήγηση για τη θέση του Κρίτωνα στη σύνθεση, ο οποίος κρατάει τον μηρό του Σωκράτη. Με αυτόν τον τρόπο, ο Νταβίντ θεωρείται ως ένας άνθρωπος ο οποίος συμπλέκεται με την ηθική και τις αξίες που αντιπροσωπεύει ο Σωκράτης.

Η μορφή του Κρίτωνα, στενός και εύπορος φίλος του Σωκράτη, με την οποία ταυτίστηκε ο Νταβίντ, είναι αυτή η οποία του κρατάει τον μηρό, γεγονός που πέρα από την παρηγοριά, κυρίως του ίδιου του Κρίτωνα και όχι του Σωκράτη, συνδέεται και με την μύηση του ίδιου του Κρίτωνα στην φιλοσοφία του Σωκράτη.

Συνεχίζοντας την ανάλυση των μορφών πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχει ένα σύνολο 12 μορφών στον πίνακα, γεγονός που χρησιμοποίησε ο Νταβίντ, για να συνδέσει τον Σωκράτη με τον Ιησού και τους 12 μαθητές του.

Πέρα από τις ατομικές μορφές που έχουμε ήδη αναφέρει στον πίνακα ενυπάρχουν δυο ακόμα υποσύνολα μορφών. Το ένα στα αριστερά και στο βάθος να αποχωρεί με τον νεαρότερο της παρέας να χαιρετά και το έτερο σύνολο στα δεξιά, το οποίο βρίσκεται πίσω από τον Σωκράτη, να οδύρεται για την τύχη τους που θα χάσουν τον δάσκαλο τους. Συμβολικά οι αποχωρούντες ανεβαίνουν στην χώρα των ζωντανών ενώ οι παραμένοντες βιώνουν την πραγματικότητα του θανάτου.

Κεντρικός άξονας αναφοράς του πίνακα τοποθετείται η παραλαβή του κώνειου από τον Σωκράτη, γεγονός, που όπως πολύ επεξηγηματικά μας αναφέρει ο Πλάτωνας, δεν ήταν παρά ο σεβασμός του Σωκράτη στους νόμους της πατρίδας του. Τους νόμους που ο ίδιος αν ήθελε θα μπορούσε να είχε αλλάξει, όταν ήταν η ευκαιρία του, αλλά δεν το έκανε και έτσι τώρα δείχνει με την πράξη αυτή, ότι ο καθένας, με πρώτον αυτόν, πρέπει να έχει το σθένος της αντιμετώπισης των συνεπειών των πράξεων του.

Η μοναδική φιγούρα σε ηρεμία πέρα από του Σωκράτη παραμένει ο Πλάτωνας, ο άνθρωπος που μας παρέδωσε την ιστορία αυτή του θανάτου του Σωκράτη. Ο Πλάτων, όπως αναφέραμε το καλοκαίρι του 399 π.Χ., που θανατώθηκε ο Σωκράτης, ήταν νεαρός ηλικίας 28 ετών. Εδώ φαίνεται συνομήλικος του Σωκράτη, δεδομένου ότι εισήλθε στον πίνακα ως φόρος τιμής του Νταβίντ προς αυτόν και ως ο άνθρωπος, το μυαλό του οποίου, μας παρέδωσε την συγκεκριμένη σκηνή. Συμβολικά λοιπόν όλες αυτές οι μορφές προέρχονται από την ευφυή νου του Πλάτωνα και περικλείονται από γεωμετρικές ευθείες που ξεκινούν από αυτόν.

Μερικές «συμβολικές πινελιές»

Φτάνοντας προς το τέλος οφείλουμε να αναφέρουμε μερικές «συμβολικές πινελιές» του Νταβίντ στον πίνακα, οι οποίες δείχνουν καλό γνώστη της Πλατωνικής παράδοσης.

1. Στα πόδια του Πλάτωνα βρίσκονται τα υλικά συγγραφής των διαλόγων του, μεταξύ των οποίων και ο Φαίδων, που περιγράφει την συγκεκριμένη σκηνή.

 

2. Στα πόδια του Σωκράτη βρίσκεται ανοιγμένη η αλυσίδα που τον είχαν δεμένο, που συμβολίζει ότι ο Σωκράτης πεθαίνει ελεύθερος και όχι δεσμώτης, καθώς και ότι ελευθερώνεται από τα δεσμά της ζωής.

 

3. Το αριστερό πόδι του Σωκράτη που πατάει έξω από το κρεβάτι, δεν πατάει στο έδαφος, αλλά σε μια πλάκα, γεγονός που δείχνει ότι ο Σωκράτης, δεν πατάει και δεν είναι του κόσμου τούτου.

 

4. Το έτερο πόδι που είναι ξαπλωμένο αφενός συμβολίζει την ηρεμία του και την μέλλουσα οριζόντια στάση του αφετέρου κρύβει από πίσω μια κιθάρα καθώς όπως μας πληροφορεί ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης τις τελευταίες μέρες του στην φυλακή μελοποιούσε ποιήματα.

 

5. Το οριζόντιο μέταλλο στον τοίχο που στηρίζει ένα άλλο κυκλικό, πιθανόν να κρύβει συμβολικά την ερωτική πράξη, μια πράξη η οποία σχετίζεται με τον θάνατο μιας και ο έρωτας παρέα με τον θάνατο είναι δυο αλληλοσυνδεόμενα γεγονότα.

 

6. Στο μάρμαρο που κάθεται ο Κρίτων, φαίνεται η μορφή της κουκουβάγιας, με την επιγραφή ΑΘΕΝΑΙΩΝ, υποδηλώνοντας ότι η θεά της σοφίας ενυπάρχει όπου υπάρχει ο Σωκράτης. 

Επίλογος

Κλείνουμε με σεβασμό στον μεγάλο φιλόσοφο με τα ίδια του τα λόγια:

ὦ Κρίτων, ἔφη, 

τῷ Ἀσκληπιῷ ὀφείλομεν ἀλεκτρυόνα· 

ἀλλὰ ἀπόδοτε καὶ μὴ ἀμελήσητε

Ω Κρίτων, είπε

Έναν κόκκορα οφείλουμε στον Ασκληπιό 

[διότι με θεράπευσε από την ασθένεια της ζωής]

αλλά να τον αποδώσετε και να μην αμελήσετε.

____________________________________________________________________________

Κείμενο – Έρευνα – Γραφικά:

Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.Ευχαριστίες:

Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω να αποδώσω με την σειρά μου στον άνθρωπο που με ενέπνευσε να ακολουθήσω την Σωκρατική οδό και είμαστε παρεούλα 17 χρόνια τώρα, τον Γιώργο τον Τσαγκρινό. Το πρώτο μου άρθρο με ψήγματα φιλοσοφικού αποσυμβολισμού του το αφιερώνω, μιας και αυτός μου άνοιξε τον δρόμο αυτόν.

Αφορμή:

Αφορμή για το συγκεκριμένο άρθρο ήταν το παρακάτω βίντεο που μου το γνωστοποίησε ο φίλος και συνάδελφος Ιωάννης Κάλφας. Τον ευχαριστώ και αυτόν.

 

The Death of Socrates: How To Read A Painting – Nerdwriter1 YouTube Channel

theancientwebgreece

from The Secret Real Truth http://ift.tt/2xKU8ky
via IFTTT